Het belang van motivatie

De term ‘motivatie’ valt regelmatig in gesprekken tussen lesgevers. Dat is geen toeval. Het is cruciaal om te investeren in de motivatie van je studenten. Motivatie is een sleutelfactor in de ontwikkeling van jongeren: het is de motor voor hun welbevinden en het beïnvloedt de mate waarin ze vooruitgang boeken. Door op een motiverende manier les te geven, stimuleer je een duurzame interesse in de leerstof en verhoog je de bereidheid tot levenslang leren bij je studenten. Anders gesteld: motivatie vormt de hefboom voor zelfontplooiing en groei. Het haalt het beste in studenten naar boven en beschermt tegelijk tegen allerlei vormen van probleemgedrag, zoals spijbelen en schooluitval.

Hoewel veel lesgevers overtuigd zijn van het belang van motivatie, worstelen ze in de praktijk met de vraag hoe ze hun motiverende opdracht goed kunnen invullen. Soms moeten ze trekken en sleuren, motiveren wordt dan ‘moet’-iveren. Het leraarkompas helpt je een beter inzicht te krijgen in welke lespraktijken motiverend werken en welke eerder demotiverend zijn. Daarnaast helpt het kompas je ook inzicht te krijgen in je eigen motivationele lesgeefstijl.

De opbouw van het kompas

Twee dimensies beschrijven het leraarkompas. De horizontale as verwijst naar de mate waarin lesgevers op een motiverende dan wel eerder demotiverende wijze met studenten omgaan. Willen lesgevers motiverend zijn, dan hanteren ze een behoefte-ondersteunende stijl. In dat geval ondersteun je de drie psychologische basisbehoeften (autonomie, verbondenheid en competentie) van studenten (rechts). Ondermijn je diezelfde basisbehoeften, dan oefen je een demotiverende impact op studenten uit. De verticale as verwijst naar de mate waarin je als lesgever directief handelt: sta jij aan het stuur en neem jij de leiding (onderaan) of staan je studenten aan het stuur en moeten zij verantwoordelijkheid nemen (bovenaan)?

Door beide assen te kruisen, verkrijg je vier velden, die vier lesgeefstijlen weergeven. In het geval van een autonomie-ondersteunende lesgeefstijl (rechtsboven) ondersteun je het ABC van studenten en handel je minder directief of sturend. Daartegenover, linksonder, bevindt zich de controlerende lesgeefstijl: in dit geval ondermijn je het ABC van studenten en neem jij stevig de leiding in handen. In het geval van een structurerende lesgeefstijl (rechtsonder), voed je het ABC van studenten en zet je tegelijk de lijnen uit. Daartegenover staat de chaotische lesgeefstijl (linksboven): in dit geval raakt het ABC van studenten ondermijnd omdat ze zelfsturend dienen te handelen terwijl ze hiertoe nog niet in staat zijn.

Om studenten optimaal te motiveren, combineer je autonomie-ondersteuning met structuur, terwijl je controle en chaos vermijdt. Onderzoek toont aan dat deze combinatie de meest wenselijke uitkomsten heeft voor studenten op het vlak van motivatie, welbevinden en prestaties.

Motiverende en demotiverende lesgeefstijlen

Autonomie-ondersteuning: vanuit een nieuwsgierige en open grondhouding identificeren, erkennen en ondersteunen lesgevers de ideeën, voorkeuren en gevoelens van studenten. Studenten kunnen zich zo vrijwillig inspannen voor hun studies en hun interesses en waarden volgen en ontwikkelen. Een autonomie-ondersteunende stijl komt de motivatie, het leren en presteren, het normbesef en de identiteitsontwikkeling van studenten ten goede en draagt bij aan hun sociale vaardigheden en mentale gezondheid.

Als je als lesgever een participatieve stijl hanteert, dan:

• ga je in dialoog met studenten en creëer je ruimte voor inspraak.

• stimuleer je initiatief en inbreng van studenten.

• voorzie je betekenisvolle en gewenste keuze.

• sluit je aan bij het ontwikkelingsritme van studenten.

Klik hier voor voorbeelden en aanbevelingen bij de participatieve stijl.

• bied je boeiende leertaken aan, die aansluiten bij de interesses van je studenten en deze tegelijkertijd verruimen.

• geef je een betekenisvolle en studentgerichte duiding voor het ‘waarom’ van leerstof, opdrachten en gewenst gedrag.

• hanteer je uitnodigende en informerende taal.

• verwelkom en erken je een afwijkend perspectief of negatieve gevoelens van studenten.

Klik hier voor voorbeelden en aanbevelingen bij de afstemmende stijl.

Structuur: vanuit een procesgerichte en vertrouwensvolle grondhouding bieden lesgevers houvast en ondersteuning zodat studenten zich bekwaam voelen om een gewenst resultaat neer te zetten, hun doelen te bereiken en hun vaardigheden en talenten optimaal te gebruiken en te ontwikkelen.
Een structurerende stijl komt de motivatie, de studievaardigheden, het leren en presteren van studenten ten goede en zorgt voor meer zelfvertrouwen en een betere mentale gezondheid.

Als je als lesgever een begeleidende stijl hanteert, dan:

• bouw je de les stapsgewijs op en overloop je de stappen die nodig zijn om een taak op te lossen of het gewenste gedrag te stellen.

• bied je studenten gepaste hulp en moedig je hen aan vol te houden.

• geef je studenten positieve, strategiegerichte feedback en geef je op een opbouwende wijze suggesties ter verbetering.

• sta je met studenten constructief stil bij gemaakte fouten, zodat ze fouten als leerkansen zien.

Klik hier voor voorbeelden en aanbevelingen bij de begeleidende stijl.

Controle: vanuit een tunnelperspectief hanteren lesgevers een dwingende of manipulatieve strategie. Op deze manier hebben studenten het gevoel te moeten denken, voelen en zich gedragen op een door de lesgever voorgeschreven wijze, waarbij ze hun eigen voorkeuren en interesses dienen te negeren. Als je een controlerende stijl hanteert, dan heeft dit een negatieve invloed op de motivatie, het emotioneel functioneren, het welzijn en het leerproces van studenten.

Als je als lesgever een eisende stijl hanteert, dan:

• communiceer je op een bevelende wijze, gebruik je dwingende taal (‘Je moet …’, ‘Je hoort …’) en een scherpe intonatie.

• gebruik je op een voorwaardelijke wijze beloningen om studenten in de pas te laten lopen.

• dreig je met sancties als studenten niet aan je eisen voldoen.

• creëer je een evaluatieve cijfercultuur om druk te zetten op studenten.

• wijs je je studenten op hun plichten en duld je geen inspraak of tegenspraak.

Klik hier voor een voorbeeld en tips hoe je een eisende stijl kan voorkomen.

Als je als lesgever een opgevende stijl hanteert, dan:

• laat je uitdagende opdrachten of taken snel varen als studenten het moeilijk hebben (vrijblijvende reactie).

• houd je niet consequent vast aan gestelde verwachtingen als studenten er niet aan beantwoorden (permissieve of toegeeflijke reactie).

• beantwoord je een vraag tot hulp en ondersteuning niet of in geringe mate (nalatige reactie) omdat je vindt dat studenten zelf hun problemen moeten oplossen en verantwoordelijkheid moeten nemen.

Klik hier voor een voorbeeld en tips hoe je een opgevende stijl kan voorkomen.

Als je als lesgever een afwachtende stijl hanteert, dan:

• zijn je verwachtingen, instructies of leerdoelen onduidelijk, vaag of tegenstrijdig waardoor er verwarring ontstaat.

• leg je het initiatief om problemen op te lossen of te signaleren volledig bij de studenten, terwijl zij nood hebben aan houvast en ondersteuning.

• stel je regels pas op als er zich problemen voordoen.

Klik hier voor een voorbeeld en tips hoe je een afwachtende stijl kan voorkomen.

Aan de slag en ontdek jouw profiel

Het leraarkompas heeft me geholpen om bewust te worden van mijn motiverende aanpak. Ik zie nu beter welke strategieën werken en hoe ik valkuilen kan vermijden."
Tom – Professor communicatiewetenschappen

Wat kun je zelf doen?

Het leraarkompas is een handige tool die je helpt om stil te staan bij je motiverende lesgeefstijl. Ben je benieuwd naar jouw motiverende stijl? Vul dan de vragenlijst in die aansluit bij jouw doelgroep (lager, middelbaar of hoger onderwijs). Op het einde ontvang je een persoonlijk profiel zodat je een beter zicht krijgt op je motiverende kwaliteiten en groeipunten.

Als je je hiervan meer bewust bent, dan kun je er gerichter aandacht aan schenken tijdens je lesvoorbereiding door een aantal motiverende praktijken te integreren. Ook als je terugblikt op je lessen op het einde van een lesdag, kan je aan de hand van het leraarkompas beter begrijpen waarom een interactie en les goed of moeizaam verliep. Dit inzicht helpt om de volgende keer niet opnieuw in dezelfde val te lopen.

Wat kan jouw team doen?

Je kunt je bewustzijn van je lesgeefstijl versterken door de studenten om feedback te vragen en door het leraarkompas te gebruiken als instrument voor intervisie en mentoring binnen je vakgroep of lesgeefteam.

Kortom, het leraarkompas nodigt je uit om met een open vizier naar je eigen stijl te kijken en de feedback te gebruiken als een waardevol hulpmiddel voor jouw professionele groei.

Meer weten?

Wil je meer weten over het leraarkompas en hoe je jouw stijl kunt ontwikkelen? Bekijk onze bronnen:

Boek

‘Het ABC van motivatie in onderwijs’ (Vansteenkiste & Soenens, 2025).

Wetenschappelijke artikels

Aelterman, N., Vansteenkiste, M., Haerens, L., Soenens, B., Fontaine, J. R., & Reeve, J. (2019). Toward an integrative and fine-grained insight in motivating and demotivating teaching styles: The merits of a circumplex approach. Journal of Educational Psychology, 111(3), 497.

Vermote, B., Aelterman, N., Beyers, W., Aper, L., Buysschaert, F., & Vansteenkiste, M. (2020). The role of teachers’ motivation and mindsets in predicting a (de) motivating teaching style in higher education: A circumplex approach. Motivation and emotion, 44, 270-294.

Website

Op Motiverend lesgeven vind je meer informatie over het ABC-fundament en hoe je een behoefte-ondersteunend klimaat kan creëren.

Bij het opstellen van deze pagina baseerden we ons op de materialen uit het intrafacultair project ‘Motiverend lesgeven’ bij UGent, met de medewerking van prof. dr. Ilse De Bourdeaudhuij, prof. dr. prof. dr. Lieven Danneels, Ignace De Beelde, prof. dr. Maarten Vansteenkiste, Leen Aper, Fanny Buysschaert, Vanessa Claeys, dr. Sarah Kint, Delphine Santy, dr. Beatrijs Vandenkerckhove, prof. Annelies Vanderbeke en dr. Branko Vermote.