De overstap naar het hoger onderwijs is een kwetsbare periode voor emotionele problemen. Ongeveer vier studenten op de tien ervaren emotionele problemen. Driekwart van alle psychische stoornissen ontstaat vóór de leeftijd van 25 jaar en ongeveer de helft start vóór de leeftijd van 21 jaar.

Deze bevindingen onderstrepen het belang van een duurzaam en geïntegreerd mentaalwelzijnsbeleid waarin het mentaal welzijn systematisch van studenten wordt gemonitord en interventies ontwikkeld worden om emotionele problemen te voorkomen en te verminderen.

De Welzijnsmonitor is een speerpunt van het Vlaams beleid 'Studentenwelzijn'.

Dit beleid stoelt op het public mental health-perspectief, waarbij men naar het grotere plaatje van mentale gezondheid van de volledige studentenpopulatie kijkt, met aandacht voor zij die emotionele problemen maar ook voor zij die zich gezond voelen.

De Welzijnsmonitor heeft als doelstelling een meerjarig evolutief en representatief beeld te geven van de psychische gezondheid, veerkracht en studiemotivatie van Vlaamse studenten, net als van de factoren die met deze uitkomsten samenhangen.

Dat beeld wordt verzameld via online vragenlijstonderzoek. Studenten worden doorheen de studieloopbaan opgevolgd.

Op basis van de resultaten uit de Welzijnsmonitor worden specifieke praktijk- en beleidsrelevante actiepunten geformuleerd, zoals het ontwikkelen van een online zelftest op MoodSpace waarbij studenten feedback krijgen over hun motivatieprofiel en een podcast rond de gevolgen van het gebruik van niet-voorgeschreven medicatie.

Zo ontwikkelen we samen een zorgzaam welzijnsbeleid: een ‘community of caring’.

De Welzijnsmonitor is een initiatief van de Vlaamse overheid.

De monitor wordt ontwikkeld, uitgevoerd en geëvalueerd door professor dr. Ronny Bruffaerts (KU Leuven) en professor dr. Maarten Vansteenkiste (UGent), in samenwerking met Valérie Van Hees (Steunpunt Inclusief Hoger Onderwijs, SIHO). Samen met de betrokken medewerkers vormen ze het projectteam.

Alle Vlaamse universiteiten en hogescholen werken mee aan de studie.

Een klankbordgroep - samengesteld uit het projectteam, de studentenvoorzieningen van de hogeronderwijsinstellingen, de Vlaamse overheid, de Vlaamse Interuniversitaire Raad, de Vlaamse Hogescholenraad en de Vlaamse Vereniging van Studenten - ondersteunt de implementatie in de praktijk.

Deze studie is goedgekeurd door het Ethisch Comité van het UZ Leuven (S62111).

Volgende onderzoeksvragen staan centraal:

• Hoe vitaal en tevreden voelen studenten zich?
• Welke psychische problemen komen vaak voor bij studenten?
• Hoe zit het met het alcohol en middelengebruik bij de studenten?
• Zoeken studenten met psychische problemen vaak hulp? Welke drempels ervaren zij?
• Hoe zit het met de studiemotivatie van studenten?
• Hoe zit het met de slaapkwaliteit en slaapduur van studenten?
• Hoe zit het met de ABC-behoeften van studenten?
• In welke mate geven studenten hun ABC vorm?
• Waarom kiezen studenten voor hun studierichting? Welke doelen willen ze realiseren? Hoe tevreden zijn ze?
• In welke mate kunnen studenten hun emoties reguleren?
• Welke ondersteuning vragen studenten? Hoe ervaren ze de ondersteuning? Hoe zit het met hun sociaal netwerk en steunfiguren?
• Hoe perfectionistisch zijn studenten?

Vanuit een inclusieperspectief wordt ook bekeken of bepaalde studie- en studentenkenmerken (zoals bijvoorbeeld een eerstejaarsstudent, beursstudent of een internationale student) een specifieke kwetsbaarheid vertonen op diverse uitkomsten.

De Welzijnsmonitor vertrekt vanuit een definiëring van ‘welzijn als méér dan de afwezigheid van psychische problemen en stoornissen’.

De Welzijnsmonitor meet dan ook diverse constructen. Elk item komt uit een wetenschappelijke gevalideerde vragenlijst en ondersteunt het beantwoorden van bovengenoemde onderzoeksvragen.

De monitor volgt onderdelen van de World Mental Health - International College Student Initiative (WMH-ICS) vragenlijst, aangevuld met thema’s op basis van de Psychologische Basisbehoeften Theorie of het ABC-kader van de zelfdeterminatietheorie als focus en motor voor groei.

De monitor brengt zowel positieve (bv. levenstevredenheid, vitaliteit) als negatieve (bv. alcohol- en middelengebruik, angst, stress, depressieve gevoelens, suïcidegedachten) indicatoren van psychische gezondheid in kaart.

De monitor meet ook factoren die samenhangen met de psychische gezondheid van studenten: persoonsfactoren (bv. identiteit, emotieregulatie en perfectionisme) en contextuele factoren (bv. sociaal netwerk, sociale en academische integratie, de ondersteuning en de waargenomen motiverende docentenstijl), studiemotivatie (bv. motivatieprofielen) en zorggebruik (bv. probleembesef, ervaren drempels, psychologische begeleiding).

De psychologische basisbehoeften krijgen in de monitor een centrale plaats. Het gaat om de basisbehoeften aan autonomie, verbondenheid en competentie, het zogenaamde ABC-fundament. Die behoeften fungeren namelijk als een motor voor de persoonlijke groei en de psychische gezondheid van jongeren. Tegelijk hebben ze een signaalfunctie voor kwetsbaarheid voor probleemgedrag bij frustratie.

In de monitor worden ook algemene persoonsgegevens verzameld over jouw geslacht, leeftijd, nationaliteit en informatie over jouw gezin-, leef-, woon- en studiesituatie. Deze gegevens laten toe om actiepunten voor een inclusief welzijnsbeleid te formuleren zodat ook proactief wordt ingespeeld op de ondersteuningsnoden van specifieke studentengroepen.

Studenten vanaf 16 jaar, met een diplomacontract, die een graduaat, bachelor, schakelprogramma, master, bachelor na bachelor of master na master opleiding volgen aan een Vlaamse hogeschool of universiteit kunnen deelnemen.

Het vragenlijstonderzoek is beschikbaar in het Nederlands en het Engels. Zo kunnen ook de noden van internationale studenten in kaart worden gebracht.

Jouw hogeschool of universiteit koppelt aan jouw e-mailadres een unieke -id nummer. Zo kunnen de onderzoekers met gecodeerde (gepseudnomiseerde) gegevens werken. Zij hebben geen toegang tot jouw e-mailadres.

Als student ontvang je een uitnodigingsmail op jouw studentenmailadres.

Die e-mail bevat een persoonlijke link die je naar het toestemmingsformulier en privacyverklaring brengt in Qualtrics. Dat is een beveiligde vragenlijstomgeving.

Nadat je jouw toestemming tot deelname geeft en akkoord gaat met de privacyverklaring, krijg je toegang tot de vragenlijst. Je kan in het formulier ook opgeven als je na jouw deelname feedback over jouw psychische gezondheid wenst te ontvangen.

Je kan de vragenlijst invullen op je computer, je smartphone of tablet.

De vragenlijst neemt ongeveer 30 minuten in beslag. Je hoeft niet alles in één keer in te vullen. Jouw antwoorden worden opgeslagen. Als je terugkomt naar de link in jouw uitnodigingsmail, kan je gewoon verder werken.

Indien je aangaf dat je feedback wou krijgen, verschijnt meteen na deelname korte feedback over jouw psychisch gezondheid en een verwijzing naar betrouwbare websites en contactpunten voor advies en hulp, zowel binnen als buiten de onderwijsinstelling. Je kan die feedback opslaan en printen.

Indien je de vragenlijst nog niet of onvolledig invulde, ontvang je wekelijks een herinneringsmail. Dit gebeurt automatisch vanuit Qualtrics. Je kan maximaal tot vijf keer worden uitgenodigd.

De drie opeenvolgende academiejaren ontvang je opnieuw een uitnodiging voor deelname aan de vervolgvragenlijst. Deze vragenlijsten meten ook jouw psychische gezondheid, veerkracht en studiemotivatie, net als de factoren die met deze uitkomsten samenhangen. Zo kan een evolutief beeld worden bepaald.

Deelname gebeurt steeds op vrijwillige basis. Je kan weigeren om deel te nemen aan de studie en je kan je ook op elk ogenblik terugtrekken uit de studie zonder dat je hiervoor een reden moet opgeven.

Elke uitnodigingsmail bevat een opt-out procedure waarmee je je toestemming tot deelname kan intrekken. Je kan je ook uitschrijven door een mail met jouw verzoek tot uitschrijven te sturen naar welzijnsmonitor@kuleuven.be.

Wil je een vraag liever niet beantwoorden? Je kan steeds beslissen om een vraag niet te beantwoorden en open te laten.

Vragenlijsten met veel niet-beantwoordde vragen worden niet mee opgenomen in de data-analyse. Enkel vragenlijsten met meer dan 70% responsgraad worden in de analyse opgenomen.

Indien je de vragenlijst nog niet of onvolledig invulde, ontvang je wekelijks een herinneringsmail. Dit gebeurt automatisch vanuit Qualtrics. Je kan maximaal tot vijf keer worden uitgenodigd.

Herinneringsmails zijn een belangrijke standaard om een representatieve steekproef te bekomen. Ze verhogen de responsgraad en zorgen voor een evenwichtige deelname van studenten met een zonder emotionele problemen.

Representativiteit betekent dat er betrouwbare uitspraken kunnen worden gedaan over de populatie. De steekproef dient een verkleinde afspiegeling te zijn van werkelijkheid (populatie). Alleen dan is er sprake van representativiteit.

De representativiteitsindex van de Welzijnsmonitor 2022-2023 bedraagt 0.94. Dat is hoog en toont aan dat deze werkwijze loont.

Het kan zijn dat je vragenlijst een aantal andere vragen omvat dan die van een vriend(in) of medestudent.

De meeste thema's worden aan alle studenten aangeboden. Zo doorlopen alle studenten de algemene persoonsvragen, de items van de WMH-ICS survey en de items van veerkracht, vitaliteit, algemene levenstevredenheid, slaapkwaliteit, motivatie en psychologische basisbehoeften.

Bepaalde vragen zijn conditioneel. Dat betekent dat op basis van voorgaande antwoorden studenten tijdens het doorlopen van deze schalen verschillende vervolgvragen krijgen. Dat kan invloed hebben op de afnameduur.

Om de afnametijd van de vragenlijst te beperken tot een gemiddelde duur van 30 minuten, worden bepaalde thema's zoals perfectionisme, emotieregulatie en studiekeuze enkel aan subgroepen van studenten aangeboden via de methode van 'subsampling'.

Er zijn geen financiële kosten of vergoedingen aan deelname verbonden. Jouw stem draagt bij aan de uitbouw van een zorgzaam Vlaams Mentaalwelzijnsbeleid voor veerkrachtige studenten.

Aan dit onderzoek zijn weinig tot geen bekende risico's verbonden. Het is mogelijk dat het beantwoorden van vragen over emotionele problemen tijdelijk angst en stress kunnen oproepen. In de vragenlijst vermelden we steeds waar je terecht kan indien je nood hebt aan een gesprek. Welke zorgen je ook hebt, altijd staan er mensen klaar om te luisteren, te praten en mee te denken. Om samen met jou een oplossing te zoeken. En te vinden. Op MoodSpace ontdek je ook bij wie je terechtkunt. Je staat er niet alleen voor.

Conform de Belgische wet van 7 mei 2004 inzake experimenten op de menselijke persoon, is de opdrachtgever, zelfs foutloos, aansprakelijk voor alle schade die de deelnemer of zijn rechthebbenden opliepen en die rechtstreeks dan wel onrechtstreeks verband vertoont met het experiment. KU Leuven heeft een verzekering afgesloten die deze aansprakelijkheid
dekt. Indien je schade zou oplopen ten gevolge van je deelname aan deze studie zal die schade worden vergoed conform de Belgische wet van 7 mei 2004. Op dat ogenblik kan KU Leuven je gegevens doorgeven aan de verzekeraar.

De hoofdbevindingen op de onderzoeksvragen worden in een Vlaams rapport thematisch besproken op groepsniveau, aangevuld met aanbevelingen en actiepunten om de psychische gezondheid, de veerkracht en studiemotivatie te bevorderen. Dit rapport bevat geen verwijzingen naar instellingsspecifieke resultaten, of resultaten op individuniveau.

De onderzoekers koppelen de instellingsspecifieke resultaten op groepsniveau terug naar de betrokken onderwijsinstellingen via een instellingsspecifiek rapport. De resultaten worden per thema en op groepsniveau gesitueerd ten opzichte van Vlaanderenbrede resultaten. Dit biedt instellingen de kans om hun gericht beleid of interventies te optimaliseren en/of nieuwe initiatieven op te zetten naar aanleiding van de noden van hun studentenpopulatie. Het rapport is enkel beschikbaar voor de onderzoekers en de respectievelijke instelling. Dit rapport bevat geen verwijzingen naar resultaten op individuniveau.

De Vlaanderenbrede resultaten komen ook in het dynamisch dashboard in MoodSpace. Zo kan iedereen, andere beleidsmakers en de geestelijke gezondheidszorg, meer leren over het welzijn van studenten. Over wat werkt, maar ook over wat niet werkt.

De Welzijnsmonitor is een samenwerking tussen KU Leuven, UGent en SIHO. Partijen werken samen voor de gegevensverzameling, dataverwerking en rapportering. Ze treden op als gezamenlijke verwerkers, met KU Leuven als verwerkingsverantwoordelijke.

KU Leuven bepaalt als verwerkersverantwoordelijk de wijze waarop jouw gegevens worden geregistreerd, bijgehouden, ingedeeld, bewaard en beveiligd. SIHO en UGent bieden aan de onderzoekers van KU Leuven ondersteuning bij de ontwikkeling van de Monitor, data-analyses, interpretatie en rapportering. Bij UGent ligt het accent op de groeigerichte thema’s zoals bijvoorbeeld vitaliteit, veerkracht, motivatie en psychologische basisbehoeften. Bij SIHO op het zorggebruik, het begeleidingsaanbod en de praktijk- en beleidsvertaling.

Deze studie staat onder toezicht van het Ethisch Comité van het UZ Leuven (FLECS; S62111).

De Monitor is een initiatief van de Vlaamse overheid.

Jouw persoonsgegevens worden verwerkt op basis van de rechtsgrond ‘algemeen belang’. Dit betekent dat betrokken onderzoekers jouw persoonsgegevens mogen verwerken omdat dit noodzakelijk is om een taak van algemeen belang te vervullen.

Op basis van de resultaten onderneemt de Vlaamse overheid immers gerichte beleidsacties die het welzijn, de veerkracht en de motivatie van studenten bevorderen. SIHO is verantwoordelijk om de actiepunten uit te voeren.

In de vragenlijst worden algemene persoonsgegevens verzameld zoals jouw geslacht, leeftijd, nationaliteit, de nationaliteit van je (groot)ouders, de thuistaal die je met je gezinsleden spreekt, het opleidingsniveau van je ouders, of je een studiebeurs krijgt, of je een bijverdienste hebt, aan welke instelling je studeert, of je voor het eerst in het hoger onderwijs instroomt, welk studiegebied je volgt, of je eerstejaars dan wel ouderejaarsstudent bent, of je in een graduaat, bacheloropleiding, schakelprogramma of masteropleiding zit, of je de eerste in de familie bent die studeert in het hoger onderwijs, of je op kot zit, of je ondersteuning krijgt omwille van een functiebeperking.

Deze algemene persoonsgegevens laten toe om actiepunten voor een inclusief welzijnsbeleid te formuleren zodat ook proactief ingespeeld wordt op de ondersteuningsnoden van specifieke studentengroepen.

Naast algemene persoonsgegevens brengt de monitor zowel positieve (bv. levenstevredenheid, vitaliteit) als negatieve (bv. alcohol- en middelengebruik, angst, stress, depressieve gevoelens, suïcidegedachten) indicatoren van psychische gezondheid in kaart.

De monitor meet ook factoren die samenhangen met de psychische gezondheid van studenten zoals persoonsfactoren (bv. identiteit, emotieregulatie en perfectionisme) en contextuele factoren (bv. sociaal netwerk, sociale en academische integratie, de ondersteuning en de waargenomen motiverende docentenstijl), studiemotivatie (bv. motivatieprofielen) en zorggebruik (bv. probleembesef, ervaren drempels, psychologische begeleiding).

De psychologische basisbehoeften krijgen in de monitor een centrale plaats. Het gaat om de basisbehoeften aan autonomie, verbondenheid en competentie, het zogenaamde ABC-fundament. Die behoeften fungeren namelijk als een motor voor de persoonlijke groei en de psychische gezondheid van jongeren. Tegelijk hebben ze een signaalfunctie voor kwetsbaarheid voor probleemgedrag bij frustratie.

Als verwerkersverantwoordelijke neemt KU Leuven gepaste technische en organisatorische maatregelen om de veiligheid van je gegevens te verzekeren.

De studie werd geëvalueerd door het Ethisch Comité UZ Leuven.

De studie houdt rekening met de Europese en Belgische privacywetten voor de verwerking van persoonsgegevens, zoals de Europese Algemene Verordening inzake Gegevensbescherming (AVG) en de Belgische wet van 30 juli 2018 betreffende de bescherming van natuurlijke personen met betrekking tot de verwerking van persoonsgegevens.

Het invullen van de vragenlijst verloopt via de Qualtrics-omgeving van KU Leuven. Dit is een beveiligde internetomgeving voor vragenlijstonderzoek.

Jouw onderwijsinstelling koppelt aan jouw e-mailadres een unieke distributie_id. Dit zorgt ervoor dat de onderzoekers jouw gegevens 'gepseudonimiseerd’ (gecodeerd) verwerken, analyseren en opslaan. Ze kunnen op geen enkele manier de link leggen tussen de antwoorden op de vragenlijst en jouw e-mailadres.

Alle gegevensverzameling en -analyses worden versleuteld opgeslagen in een aparte, beveiligde met wachtwoord afgeschermde database op de server KU Leuven, beheerd door de IT-afdeling van KU Leuven.

Deze gegevens zijn enkel toegankelijk voor de betrokken onderzoekers van KU Leuven, UGent en SIHO.

Alle gegevens die in het kader van jouw deelname worden verzameld, zijn vertrouwelijk. Onderzoekers geven absolute garantie voor vertrouwelijkheid bij zowel het verzamelen, verwerken, bewaren en rapporteren over de ingezamelde gegevens.

Procedures voor vragen, klachten en datalek zijn voorzien, met welzijnsmonitor@kuleuven.be en privacy@kuleuven.be en dpo@kuleuven.be als contactpunten. Je kan te allen tijde een klacht indienen bij de Vlaamse Toezichtcommissie die verantwoordelijk is voor het handhaven van de wetgeving inzake gegevensbescherming (contact@apd-gba.be, tel. 02/274.48.00).

Jouw gegevens worden door de onderzoekers gedurende 25 jaar bewaard. Dit is gebruikelijk voor wetenschappelijk onderzoek onder toezicht van een Ethisch Comité van een Universitair Ziekenhuis.

Deze bewaartermijn laat de onderzoekers toe om in de toekomst resultaten uit andere studies te vergelijken met de resultaten uit deze studie. Dit gebeurt enkel na toestemming van het Ethische Comité UZ Leuven.

Jij blijft de baas over jouw gegevens. Je hebt als deelnemer rechten om je privacy te vrijwaren.

Zo mag je als deelnemer de onderzoekers altijd vragen om jouw persoonlijke gegevens in te kijken, aan te passen waar nodig, of ze te verwijderen.

Je kan je een verzoek hiertoe indienen via welzijnsmonitor@kuleuven.be. Onderzoekers zullen jouw gegevens aanpassen of verwijderen.

Ze behouden wel het recht om de resultaten van eerdere analyses (voor de intrekking van de toestemming) verder te gebruiken. Verdere bijkomende analyses worden echter uitgesloten.

.

Heb je vragen over de studie of het gebruik en de verwerking van jouw gegevens? Aarzel niet om contact te nemen.

• Voor specifieke vragen over de Welzijnsmonitor kan je contact opnemen met ronny.bruffaerts@uzleuven.be, maarten.vansteenkiste@ugent.be en valerie.vanhees@siho.be. Ook als je tijdens de studie aanvullende informatie wenst, kan je op elk ogenblik contact opnemen met hen.
• Voor vragen met betrekking tot de rechten als deelnemer aan wetenschappelijk onderzoek, kan je ook contact opnemen met het Ethisch Comité UZ Leuven (e-mail: ec@uzleuven.be, tel: 016/34.86.00).
• Voor vragen met betrekking tot gegevensverwerking en privacy kan je contact opnemen met het privacyteam van KU Leuven via privacy@kuleuven.be. Je kan ook rechtstreeks contact opnemen met de Data Protection Manager van KU Leuven die toeziet op de bescherming van jouw gegevens via dpo@kuleuven.be.
• We doen al het mogelijke opdat je de volgende informatie niet zal nodig hebben, maar als je wil, kan je te allen tijde een klacht indienen bij de Vlaamse Toezichtcommissie die verantwoordelijk is voor het handhaven van de wetgeving inzake gegevensbescherming (contact@apd-gba.be, +02.274.48.00).